Oyun ve Ahşap oyuncak

Bugüne kadar ahşap oyuncakla ilgili verdiğim bilgilere dayanarak birçok yazı yayınlandı. Size tüm bu bilgileri yeniden derlendirdiğim, diğer oyun malzemeleri ile ilişkilendirdiğim bir anlatımı aşağıda sunuyorum.


“Eğlenceye yönelik bir etkinlik” olarak tanımlayabileceğimiz oyunun özellikle  çocukların gelişiminde büyük rolü olduğu şüphesizdir .

Bebek ve çocukların gelişimleri sırasında olgunlaşma ve sosyal boyutun erken gelişmesinde oyunun önemi belirgindir. Ayrıca içinde yaşanılan kültürün önemli etkilerinden olan araştırma duygusunun ve kurallara uymanın öğrenildiği ve geliştirildiği yer de oyunlardır.

Oyuncaklar, çocuğun doğal yeteneklerini kullanmasını kolaylaştıran, eğitimsel işlevi olan oyun malzemeleridir. Temel kuralı yaratıcılığı geliştirmesidir. Çocuklar oyun oynarken hem fiziksel ve zihinsel olarak gelişirler,  hem deneme yanılma yoluyla kalıcı öğrenmenin zevkini yaşarlar. Yetişkinler için ise oyun daha çok eğlence amaçlıdır.  Ruhsal rahatlama, kendini ifade ve kaynaşmanın eğlenceli bir yoludur.

Oyuncak nedir? Bir kaynakta aynen şöyle yazıyor: “Oyuncaklar, çocuğun doğal yeteneklerini kolaylaştıran, böylelikle de büyük bir eğitimsel işlevi yerine getiren oyun malzemeleridir.”

Tüm doğal malzemeler her yaş grubu için en iyi oyun araçlardır. Örneğin oyun malzemelerinden “su” için bir kaynakta şöyle yazar. Deneyim ve keşif olanakları sağlayan su sayesinde utangaç çocuk uyarılıyor, saldırgan çocuk sakinleşiyor. Su aynı zamanda çocuğun dikkatini bir konu üzerinde uzun süre toplamasına da yardımcı oluyor. Kum ve su, 2 yaşından itibaren tüm yaşlar için temel oyun malzemesi olarak kabul ediliyor.
     
Su, kum, toprak, taşlar oyun malzemesi olarak hiçbir işlem görmeden kullanılırken, doğal malzeme ağaç, işlem görmekte, şekillendirilmekte,  kimi zaman sadece el emeğinin kimi zaman yüksek teknolojik makinelerin katkısıyla oyuncak olarak sunulmaktadır.  Tahtanın oyun aracı olarak doğal haliyle kullanılması da söz konusudur.

Yetişkinler  tarafından üzerinde önemle durulması gereken bir başka konu çocukların gelişimlerine katkısı olmayan pahalı ve süslü oyuncakların yerine  gelişim düzeylerine uygun,  oyuncakların tercih edilmesidir. Çocuklarına gereğinden fazla oyuncak alınmaması, bir oyuncaktan maksimum faydayı elde etmek için çaba gösterilmesi tavsiye olunur.  Önemli olan, oyuncağın çokluğu değil, nitelikli olması ve işlevselliğidir Oyuncak tasarımında önemli olan çocuğu harekete geçirmesi , konuşmaya sevk etmesi ve keyif vermesidir.

Uzun süreler kullanılabilecek, birçok gelişim evresine hatta belki de  yetişkinlere de farklı şekilde  hitap eden oyuncaklar seçilmelidir.  (örnek bkz. soma küp- yaşam dönüşümdür oyunu) ve onun gibi birçok oyun.

Oyuncağı seçenlerin biz yetişkinler olmasına dikkat etmeliyiz. Çocuklar uzun vadeli düşünemediklerinden en renkli, en hareketli, en sesli oyuncakları seçerler, fakat onlarla uzun süreli oynamazlar,  Yetişkinin hangi oyuncağı alacağına dair araştırma yapmış olması, bilgi edinmiş olması, çocuğa ise alabileceği oyuncaklar arasından seçim yapabileceğini belirtmesi faydalı olur.

Psikolog, eğitimci Dr. Fitzhugh Doson’a göre; oyunun % 90 ı çocuk tarafından yürütülüyor, % 10 u oyuncakla sağlanıyorsa bu iyi oyuncak demektir.  Oyunun % 90’ını oyuncağın, % 10 unu çocuğun sürdürdüğü oyuncak ise iyi değildir. Örneğin pilli bir bebek, pille yürüyen bir hayvan,  pille işleyen tren gibi oyuncaklarda, oyunun % 90 ını oyuncak yerine getirir. 

Çocuklar aynı zamanda reklamların etkisinde de kalarak, ya da arkadaşlarındakinden özenerek oyuncak sahibi olmak isteyebilirler. Çeşitli çizgi film kahramanlarının olduğu sadece oyuncak değil, her tür (kalem, defter, bardak,kıyafet vs)  yi alarak çocuklarımızı mutlu ettiğimizi düşünürüz. Oysa, bu tür kahramanlara alışmanın çocuğa herhangi bir faydası yoktur.

Çocukların günümüzdeki oyuncakları, teknolojinin gelişmesi ile çoğunlukla kontrolden çıkmış, hızlı tüketime yönelik dijital oyun ve oyuncakları, gelişim, eğitim - öğretim ve psikolojik yönlerden ciddi kaygıları da gündeme getirmektedir. Bugün bilimsel platformlarda, değişik açılardan üzerinde çalışılmaya, çözümler aranmaya, doğruların bulunmasına yönelik ciddi sorunlar saptanmakta ve çözülmeye çalışılmaktadır.                                                                            

Ahşap Oyuncak ve Eğitim Aracının  Özellikleri

İnsanın elindeki en  eski ve en değerli kaynak olan ahşap oyun araçları binlerce yıldır kullanılmaktadır.

Neden ahşap oyuncak sorusu karşımıza çıktığında bunun yanıtını şu ana noktalarda toplamak mümkündür.

1. Doğal malzeme olması nedeniyle ahşap oyuncak çocuk sağlığı için en doğru materyaldir.  Üzerinde sağlığa zarar veren hiçbir boya, vernik içermez. Hatta doğrudan doğruya hiç cila atmadan kullanılabilir, bu nedenledir ki ahşap oyuncağın üzerinde bakteri üremesi çok güçtür, bunun  için dezenfekte gerektirmez, ve dezenfekte edilirken kullanılan zararlı maddelerin oyuncağın yapısına zarar vermesi  da böylelikle önlenmiş olur.
2. Ahşaba dokunmak , onunla oynamak vücuttaki elektriği alır, çocuğu rahatlatır, onun duyusal gelişimine katkıda bulunurken, sakinleştirir.
3. Ahşap oyuncakta ürün yelpazesi sonsuzdur, mutlaka bir fabrikasyon üretime geçilmesi  gerekmez, hobi için 1-2 ahşap oyuncak yapmak, kendine göre tasarlamak mümkündür.
4. Ahşap oyuncaklar nesilden nesile geçen ürünlerdir, dededen toruna geçen bu ürünler her zaman, eskiyince de değerlidir.
5. Tamamen geri dönüşümlüdür. Ayrıca marangoz artıklarından, kereste, odun artıklarından da ahşap oyuncak yapmak mümkündür. Özellikle ahşap oyuncak yapımı için ağaç kesmeye gerek yoktur. Budanmış ağaçlardan ve doğanın dengesini bozmadan  kesilen ağaçlardan da  ahşap oyuncak yapılır. 
6. Ahşap oyuncak yapımını çocuğun görmesi ve kendisinin de bu sürece dahil olması bir malzemeyle ilgili sürdürülebilirliği görmesi açısından da önemlidir, el yapımı ahşap oyuncak, ahşap bloklar vs. çoğu zaman çocuğun da kendisinin boyayabileceği, farklı şekle sokabileceği bir üründür. 
7. Ahşabın sıcaklığını, ahşap oyuncağın dokusunu hissetmek, elinde tutmak değer verdiğimiz ahşap oyuncağın kaynağına, yani ağaca,  doğaya değer vermemize sebep olur. Her şeyin bir kaynağının, dönüşümünün olduğunu çocuğa aktarmak için bir araçtır. .
8. Ahşap oyuncak aynı zamanda evde çocuğunuzun odasına koyabileceğiniz, iş yerinde masanızın üzerinde kullanabileceğiniz nesnelerdir, görünümü güzel hatta bir tür sanat eserleridir.
9. Ahşap oyuncak dayanıklıdır, bozulmaz, kırıldığında  yapıştırmanız, rengini değiştirmeniz mümkündür. 
10. Ahşap oyuncak veya küçük ahşap aksesuarlar sadece oyuncak ve eğitim aracı olarak değil aynı zamanda terapi amaçlı kullanılabilir. Ahşap promosyon ve hobi malzemeleri, maketler, hediyelik eşyalar, bastonlar, tespihler  vs. için gerekli olan üretim tarzı ahşap oyuncak için de geçerlidir. Bundan dolayı bir atölyede ahşap oyuncak üretirken başka objeler de üretilebilir.
11. Ahşap oyun araçları birçok yaş grubuna hitap eder. Örneğin bir Tangramle, soma küple  3 yaşında bir çocuk oynarken aynı zamanda yetişkin de çocukla veya tek başına bu oyunu oynar. Yetişkinler kendileri için de keyifle oynadıkları için "mış" gibi yapmazlar, çocuklar da rol model olarak aldıkları yetişkinlerin bu hallerinden olumlu etkinirler.
12. Ahşap oyun araçları nesiller ve  kültürler arasındaki kaynaşmayı da sağlar. Örneğin çocuğun dedesinin yapmış veya oynamış olduğu topacın çocuk için özel bir değeri vardır,  Rusların Matrioschkası ile oynarken başka kültürlerdeki özellikleri de görür tanırlar.
13. Çocuklar özellikle küçük yaşlarda soyut somut ilişkisini zor kurarlar. Ahşap oyuncak   ise birşeyin kaynağının olduğunu , el emeğiyle ve  makineyle işlenişini, tekrar doğaya geri dönüşümünü aktarabilmek için en önemli araçtır.  Çocuklar ağacı görürler, kesilen dalların yontularak ya da testere, zımpara ile şekil verildiğini görürler, hatta odun olarak yakıldığını da, zanaatkarın da el emeğiyle şekillendirdiği ahşap parçaları çocuklar da boyarlar, kimi zaman monte ederler veya çeşitli parçalardan çekiçle, zımparaya kendileri oyuncaklarını yapabilirler. Ayrıca tahtanın belirli bir ağırlığı olduğu için ebatla, ağırlık arasındaki ilişkiyi gerçeğe uygun somutlaştırabilirler. Örneğin çocuk elinde bir plastik lego diğerinde iki tane tuttuğunda ağırlıkları çok farklı değildir. Oysa tahtada durum çok farklıdır, denge kurmanın da gerektirdiği tüm oyun materyallerinde en çok kullanılan malzeme de tahtadır. Ayrıca çocuk için çoğu zaman kendisinin de boyayabileceği, kendisinin veya bir büyüğün şekillendirebileceği bir üründür.

Ahşap oyuncak üretilmesi için mutlaka yüksek teknolojiler kullanılması gerekmez. El yapımı, yontma ürünler özellikle değerlidir.

Ekoloiik dengeyi kurmanın da bir şartı en basit teknolojileri kullanarak değerli ürünler yaratmaktır.

30 yıldır dünyayı dolaşarak ahşap oymacılığını öğreten Juan Carlos Lizana  “bizim için gerekli olan teknolojiye doğaya en az zararı vererek ve yerine koyarak sahip olunabilir” demektedir.


Şule Şenol