Neden Ahşap 0yuncak

Ahşap oyuncak ile Öğrendiklerimiz

“ahşap oyuncak” denince akla gelen  genelde sağlıklı, nostaljik olması

Her ne kadar ahşap oyuncakla, ahşap oyun aracı  veya malzemesi   birbirinden farklı iseler de – oyun aracı sadece oyun içinde oyuncak yerine geçmekte- taş, tahta, bez parçası vs.   ben yine de ahşap oyuncakları- hepsini olmasa bile oyun araçları grubuna daha yakın buluyorum, bunun nedeni ise kullanılan malzemenin doğada çok kolay bulunduğunu, ve insan becerisiyle yapılabilirliğini hissetmemiz.

Çocuk ahşap oyuncağı elinde tutarak, onun sıcaklığını ve mükemmel dokusunu algılayarak doğayı, ağacın özünü ve doğa ile ahengini görür, anlar ve öğrenir. Yaşamdaki dönüşümü anlaması  için çok önemli olan bu oyuncak her şeyin bir kaynağının olduğunu, doğadaki döngüyü kavramak için bir araçtır.

Ahşap oyuncağı tanımlarken hep geriye bakıyoruz, teknolojinin gelişmemiş olduğu  dönemlere..

Topaçlar, yoyolar, değnek atlar, çeşit çeşit arabalar, ve annelerimizin, babalarımızın değerini çok iyi bildiği, bunu da keyifle bizlere anlattığı oyuncaklar.

Ahşap oyuncak binlerce yıllık geçmişe dayanıyor. En eski ahşap oyuncak olarak topaç biliniyor. Mısırlılar topacı parmakları arasında çeviriyorlar  (bana bir hattat bu tip topaçlarla alıştırma yaptığını söylemişti) çocukların  güzel yazı yazmaları için, küçük kas gelişimi için ne kadar da önemlidir topaç. Bizde ise unutulan, çocukların tanımadıkları bir oyuncak.

 Çocuk olsun, yetişkin olsun oynamaktan keyif aldığınız bir oyuncak, hele kendiniz yapıyor, boyuyorsanız, oyuncağınız size daha da  keyif veriyor.

Fakat nedense oyun, oyuncak denildiğinde sadece bir oyalanma aracı olduğu gibi bir düşünce var toplumumuzda. Hic bir beceriyi elde edemiyor gibi görünse de eğlenmek, keyif almanın da eğitime katkısı olmuyor mu?

“educative toys”- eğitici oyuncak dediğimizde bir çekilen köpek de, diş kaşıyıcısı da eğitici oyuncak oluyor. Bunlar çocukların doğal gelişim sürecinde ona eşlik eden oyuncaklar. Yeni beceriler kazandırmak, var olan becerileri geliştirmek için bugün okullarda, anaokullarında kullanılan materyallere de eğitim aracı diyoruz, bunlar genelde çocuklara  bazı öğretileri oyun yoluyla sunan, beceriler kazandıran kavram setleri, puzzlelar.

İlk dollhouse-bebek evleri, bebekler de ahşaptan imal edilmeye başlanmış 1700 lerde  onlara da eğitim seti denebilir, öyle ki kız çocuklar bu mobilyalı, aksesuarlı, evde kullanılan araçların minyatür halindeki   bebek evleriyle oynayarak ileride aile içinde alacakları role hazırlanmışlar.

Her ne kadar tangram (Çinlilerin bulduğu binlerce şekil yapabileceğiniz 7 parçalı ilk oyun-oyuncak) ilk eğitim aracı olarak görsek de, Avrupa’da anaokulu- Kindergarten’in kurucusu Friedrich Fröbel’in geliştirdiği geometriyi kavramaya yarayan ahşap tuğla dediğimiz materyaller birçok çocuğun birlikte oynayıp öğrendiği için, ve bunun da çocukların sosyal gelişimine katkıda bulunduğundan olsa gerek ilk eğitim araçları olarak bilinir. 

Halen bu eğitim araçları Fröbel materyali olarak adlandırılmakta.

Montessori pedagojisinin kurucusu Dr. Maria Montessori ilk çalışmalarını zeka geriliği olan çocuklarla  yapmış, önce soyutu kavramakta zorluk çeken  çocuklar için ahşap eğitim araçları geliştirmiş,   son derece sade bu eğitim araçları ile çocuklar ellerine aldıkları eğitim materyalinin hem dokusunu hissettiği gibi, ağırlığını da tahmin edebilmeyi,  ölçebilmeyi, boyutlarını ayırt edebilmeyi, parçaları dizmeyi, yerleştirmeyi öğrenmiş  zihinsel engelli çocuklar, daha sonra ise bu araçları kullanarak başka çocuklarin da daha kolay ve tek başına öğrendiklerini görmüş Maria Montessori.

Waldorf pedagojisinin kurucusu Rudolf Steiner  okullarında ise ağaç parçacıkları ya olduğu gibi kalmış, ya kenarları elde yontularak,  yuvarlatılarak oyun araçları oluşturulmuş, bir ahşap parçası kimi zaman bir araba,bir köprü bir tabure olmuş çocuğun elinde.

 Waldorf anaokullarında puzzlelar (yap-boz) kullanılmadığını söylemişti bana bir Waldorf pedagoğu (Dortmund'da küçük kızımın kısa bir süre gittiği yuvada), çünkü puzzlelarla verilen şekil yapılmaya çalışılır, çocuğu sınırlar, çocuklara ise hayal gücünü kullanabilecekleri, yaratıcıklarını ortaya çıkaracak, onların zihinsel, tinsel, bedensel ve ruhsal gelişimine katkıda bulunacak oyun ve oyuncaklara ihtiyacı vardır deyip senelerdir hiç oyuncakçı dükkanına gitmediğini söylemişti, çünkü Waldorf pedajisinin oyuna, oyuncağa bakış açısı oldukça farklıydı.

Neden ahşap oyuncak sorusu karşımıza çıktığında bunun yanıtını şu ana noktalarda toplamak mümkündür.

1. Doğal malzeme olması nedeniyle ahşap oyuncak çocuk sağlığı için en doğru materyaldir.  Üzerinde sağlığa zarar veren hiçbir boya, vernik içermez. Hatta doğrudan doğruya hiç cila atmadan kullanılabilir, bu nedenledir ki ahşap oyuncağın üzerinde bakteri üremesi çok güçtür, bunun  için dezenfekte gerektirmez, ve dezenfekte edilirken kullanılan zararlı maddelerin oyuncağın yapısına zarar vermesi  da böylelikle önlenmiş olur.
2. Ahşaba dokunmak , onunla oynamak vücuttaki elektriği alır, rahatlatır.
3. Ahşap oyuncakta ürün yelpazesi sonsuzdur, mutlaka bir fabrikasyon üretime geçilmesi  gerekmez, insanın kendisi, yakınları için için 1-2 ahşap oyuncak yapmak, kendine göre tasarlamak mümkündür.
4. Ahşap oyuncaklar nesilden nesile geçen ürünlerdir, dededen toruna geçen bu ürünler her zaman, eskiyince de değerlidir.
5. Tamamen geri dönüşümlüdür. Ayrıca marangoz artıklarından, kereste, odun artıklarından da ahşap oyuncak yapmak mümkündür. Özellikle ahşap oyuncak yapımı için ağaç kesmeye gerek yoktur. Budanmış ağaçlardan ve doğanın dengesini bozmadan  kesilen ağaçlardan da  ahşap oyuncak yapılır.
6. Ahşabın sıcaklığını, ahşap oyuncağın dokusunu hissetmek, elinde tutmak değer verdiğimiz ahşap oyuncağın kaynağına, yani ağaca,  doğaya değer vermemize sebep olur.
7. Ahşap oyuncak aynı zamanda evde çocuğunuzun odasına koyabileceğiniz, işyerinde masanızın üzerinde kullanabileceğiniz nesnelerdir, görünümü güzel hatta bir tür sanat eserleridir, doğallığı sebebiyle de estetiktir.
8. Ahşap oyuncak dayanıklıdır, bozulmaz, kırıldığında  yapıştırmanız, rengini değiştirmeniz mümkündür.
9. Ahşap oyun araçları birçok yaş grubuna hitap eder. Örneğin bir Tangramle 3 yaşında bir çocuk oynarken aynı zamanda yetişkin de çocukla veya tek başına bu oyunu oynar.
10. Ahşap oyun araçları nesiller, kültürler arasındaki kaynaşmayı da sağlar. Örneğin çocuğun dedesinin yapmış veya oynamış olduğu topacın çocuk için özel bir değeri vardır,  Rusların Matrioschkası ile oynarken başka kültürlerdeki özellikleri de görür tanırlar
11. Fakat en önemlisi tahta oyuncağın insan elinde şekillendiğinin, ve hiçbir zaman modasının geçmediğinin çocuk tarafından görülmesidir.

Ahşap oyuncak üretilmesi için mutlaka yüksek teknolojiler kullanılması gerekmez. El yapımı, yontma ürünler özellikle değerlidir.

Ekoloiik dengeyi kurmanın da bir şartı en basit teknolojileri kullanarak değerli ürünler yaratmaktır.

30 yıldır dünyayı dolaşarak ahşap oymacılığını öğreten Juan Carlos Lizana  “bizim için gerekli olan teknolojiye doğaya en az zararı vererek ve yerine koyarak sahip olunabilir” demektedir.

Not: Bu yazı Şule Şenol tarafından hazırlanıp  Alternatif Çocuk Gazetesinde yayınlanmıştır.